Makarand.Kulkarni@timesgroup.com
कधी कधी गावात राहणेही अवघड होते. व्यवसायासाठी गाव सोडून पाहिले, पण यश आले नाही. परतल्यानंतर शेती करताना नाविन्यपूर्ण उपक्रम राबविण्याची उर्मी होती. मेहनत आणि चिकाटीच्या जोरावर जगन्नाथ गंगाराम तायडे यांनी नंदनवन फुलवले आहे. शेती तर उत्तम पिकतेच, पण शेडनेट उभारून बियाणे उत्पादनाच्या क्षेत्रात घवघवीत यश मिळवित कृषिभूषण, देशातील सर्वोत्कृष्ट शेतकरी असे बहुमान मिळवून चार देशांना भेटी देऊन शेतीचे स्वप्न सत्यात उतरविल्याचा आनंद त्यांच्या चेहऱ्यावर स्पष्ट दिसतो.
औरंगाबाद तालुक्यातील पूर्वेकडचा भाग हा तुलनेत बऱ्यापैकी पाण्याचा. करमाड, लाडसावंगी परिसरातील काही भागात मात्र जानेवारी, फेब्रुवारीनंतर पाणी संपून जाते. त्यामुळे खरिपाच्या शेतीवर बहुतांश शेतकऱ्यांचा भर. याच गावाच्या रांगेत असलेले औरंगपूर. जगन्नाथ गंगाराम तायडे हे तेथील रहिवासी. घरी पारंपरिक शेती. त्यामुळे शेतीचे उत्पन्न जेमतेम. लहानपण अत्यंत हलाखीत गेले. आई-वडिलांचे संस्कार आयुष्याची शिदोरी म्हणून कामाला आले. जगन्नाथरावांनी खूप शिकावे अशी वडिलांची इच्छा होती, पण कौटुंबिक अडचणींमुळे शक्य झाले नाही. लग्नानंतर त्यांनी उदरनिर्वाहासाठी टेलरिंग शिकण्याचा निर्णय घेतला आणि गाव सोडले. नगर जिल्ह्यात जाऊन प्रशिक्षण घेतले. तिथे अल्पभूधारक शेतकरी पाहून त्यांना आश्चर्य वाटे. कारण तायडेंकडे त्यांच्यापेक्षा जास्त शेती होती. तरीही ते शेतीऐवजी व्यवसायाकडे वळले होते. तेथील शेतीपद्धत पाहून जगन्नाथरावांनीही पुन्हा शेतीकडे वळण्याचा निर्णय घेतला.
गहू, ज्वारी, बाजरी, मका, तूर लागवड करून शेतीची सुरुवात केली, पण त्यांचे मन स्वस्थ बसू देत नव्हते. शेतीत काहीतरी वेगळा प्रयोग करायचा हे त्यांच्या मनाते होते. त्यात काही वर्षे गेली. आजुबाजुच्या शेतकऱ्यांसमवेत चर्चेत बियाणे कंपन्यांच्या प्लॉट प्रयोगाची माहिती मिळाली. नवीन प्रयोग करण्यावर त्यांचा भर होता, पण प्रत्यक्षात काहीच होत नव्हते. एका शेतीमार्गदर्शन कार्यक्रमात मागेल त्याला शेततळे योजनेची माहिती त्यांना झाली. शेततळे करण्यासाठी त्यांनी सरकारी कार्यालयात चकरा मारणे सुरू केले. लालफितीच्या कारभारात हालचाली होत नाहीत हे पाहून त्यांनी पदरमोड करून तळे उभारण्यास सुरवात केली. २०० फूट रूंद आणि ३३० फूट लांब, ३५ फूट खोल तळे खोदले. उसनवारी करून तळ्यात चांगल्या दर्जाचे प्लास्टिक आणून टाकले. यामुळे उन्हाळ्यात हमखास पाणी उपलब्ध झाले. गेल्या तीन वर्षांपासून औरंगाबाद जिल्ह्यात कमी पाऊस झाला आहे, पण तायडेंच्या शेतात मे महिन्यातही मुबलक पाणी उपलब्ध झाले. शेततळे उभारल्यानंतर बागायती शेतीचा उगम झाला. डाळिंब, मोसंबीच्या बागा तायडेंनी मेहनतपूर्वक विकसित केल्या. दरम्यान, एका बियाणे कंपनीने त्यांच्या शेतात प्लॉट केला. तिथे शेड नेट हाउस ही संकल्पना पहिल्यांदा जगन्नाथरावांनी पाहिली. ट्रायलवर असलेल्या प्लॉटमधून ते बरेच काही शिकले. लाकडाच्या आधारावर उभारलेली नेट उन्हाळ्यातील अवकाळी पाऊस आणि वादळात मोडून पडले. त्यातून तायडे खचले नाहीत. नव्या उमेदीने त्यांनी शेड उभारले. पुन्हा असाच अनुभव आला. शेतात काम करताना त्यांच्या मोठ्या मुलाने नेटला आधार देण्यासाठी लोखंडी पोलचा वापर केला. मग तायडेंच्या मनात विचार आला की, आपण जर लोखंडी अँगल आणि पोलचा वापर करून नेट शेड उभारण्याचा निर्णय घेतला. २० गुंठ्याचे पहिले शेड उभारताना त्यांनी सगळ्या तांत्रिक बाबी समजून घेतल्या. शेडच्या वर टाकावयाचे नेट कसे असावे, बाजूचे नेट कसे असावे याचे कटाक्षाने पालन केले आणि टोमॅटोचे बियाणे विकसित करणे सुरू केले. बियाणे बनविल्यानंतर त्याचे मार्केट असणेही आवश्यक आहे. एका बियाणे कंपनीने तायडेंना मदत केली बियाणे उत्पादन व्यवसाय तेजीत सुरू झाला. पहिल्या शेडनेटचे यश पाहून त्यांनी २० गुंठ्याचा दुसरे नेट उभारले. तिथे मिरचीचे बियाणे बनविणे सुरू केले. ठिबकसिंचन, मल्चिंग, सेंद्रीय खताचा वापर केल्याचा फायदा त्यांना दिसू लागला. पाहत पाहता तायडेंच्या नाविन्यपूर्ण शेतीची माहिती आजुबाजुला, सरकारच्या कृषी खात्याला झाली आणि शेती पाहण्यासाठी गर्दी होऊ लागली. तोपर्यंत तायडेंनी तिसरे शेडनेट उभे केले. चार एकरवर अँगल उभे करून ठेवले आहेत. पुढे जर यात आणखी वाढ करायची तर त्याचे प्लॅनिंग आधीच करून ठेवले आहे. सध्या या शेडनेटमध्ये टोमॅटो आणि मिरचीचे बियाणे उत्पादन केले जाते. तयार झालेल्या बियाणांचे वर्गीकरण; तसेच बियाणे निर्मितीसाठी त्यांनी शेतातच घर बांधले. कुटुंबातील सर्व मोठ्या व्यक्ती शेतीत राबतात. दरम्यान, जगन्नाथ तायडे यांना २०१३मध्ये राज्य सरकारने कृषिभूषण पुरस्काराने सन्मानित केले. गुजरातचे तत्कालीन मुख्यमंत्री, पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्या हस्ते २०१२मध्ये गांधीनगरमध्ये प्रगतीशील शेतकरी म्हणून तायडेंचा गौरव झाला. नाविन्यपूर्ण प्रयोग राबविण्यात यशस्वी झालेल्या देशातील पहिल्या पाच शेतकऱ्यांमध्ये तायडेंचा समावेश झाला.
पारंपारिक शेती करताना काहीतरी नवीन करण्याबाबत शेतकऱ्यांनी निश्चितपणे विचार केला पाहिजे. पाणी आणि शेती हे समीकरण नेहमीच जुळेल असे नाही. त्यामुळे पाण्याच्या वापराचे नियोजन, वॉटर बँक याचा विचार काळाची गरज आहे, असे तायडे सांगतात. घराजवळ पाण्याचे नियोजन करताना छोटे शेततळे त्यांनी उभारले आहे. घर तसेच जवळून जाणाऱ्या ओढ्याचे पावसाळ्यात वाहून जाणारे पाणी या तळ्यात जमा करण्यात आले आहे. पारंपारिक शेतीला आधुनिक पद्धतीची जोड देऊन जगन्नाथरावांनी आदर्श निर्माण केला आहे. त्यांच्या शेतीला पाहून अनेकांनी गटशेती सुरू केली. ठिबक सिंचनाचा योग्य वापर शेतकऱ्यांचा उत्साह वाढवतो. संधी प्रत्येकाला येते पण त्याचे सोने कसे करून घ्यायचे हे तुम्ही ठरविले पाहिजे असा संदेश जगन्नाथराव देतात. नाविन्यपूर्ण प्रयोगाला प्रोत्साहन देण्यासाठी केंद्र सरकारने जगन्नाथरावांची परदेश अभ्यास दौऱ्यासाठी निवड केली. आजवर ते जर्मनी, हॉलंड, फ्रांस आणि स्पेनला जाऊन आले आहेत. आपल्या देशातील प्रत्येक शेतकऱ्याने नियोजनबद्ध शेती करून स्वतःचा विकास करावा, अशी इच्छा जगन्नाथराव तायडे व्यक्त करतात.
मोबाइल अॅप डाउनलोड करा आणि राहा अपडेट
