सिटी स्कॅन - सांस्कृतिक
वारसा लोककलांचा
इंट्रो - 'इव्हेंट' व चित्रपटांच्या गर्दीत काही लोककला बाजारू स्वरूपात समोर आल्या. चार-दोन लोककलांचेच सतत सादरीकरण झाल्याने त्यांचे अप्रूप संपले. या परिस्थितीत देशभरातील दुर्मीळ लोककला एका व्यासपीठावर आणण्याचा यशस्वी प्रयत्न 'ऋतुरंग महोत्सवा'ने केला.
----------------------
tushar.bodkhe@timesgroup.com
गावोगावी धार्मिक व सार्वजनिक कार्यक्रमात सादर होणारा 'इव्हेंट' नावाचा प्रकार खूपच साचेबद्ध झाला आहे. अनेकदा फिल्मी कार्यक्रमांची भ्रष्ट नक्कल करण्याचा प्रयत्न अगदी तालुकास्तरावरही दिसतो. वकुब नसलेले कलाकार रसिकांचे डोळे दीपवण्यासाठी हरतऱ्हेचे प्रयत्न करतात. चार-दोन विनोदी कलाकारांचे कोटीबाज संवाद, लावणी नावाचे अॅटम साँग, बॉलीवूड डान्स आणि कसरती असा हा जामानिमा असतो. संयोजकांच्या बजेटवर कार्यक्रमाचा दर्जा अवलंबून असतो. गणेशोत्सव, नवरात्रोत्सव, स्नेहसंमेलन व स्थानिक महोत्सवात 'इव्हेंट'ची रेलचेल वाढली आहे. या 'इव्हेंट'चा तोटा सांस्कृतिक क्षेत्राला सहन करावा लागला. लोककलांचे अत्यंत सवंग सादरीकरण हा तो सर्वात मोठा तोटा आहे. लावणी कशी नसावी याचे उदाहरण म्हणजे 'इव्हेंट'मधील सादरीकरण. गोंधळ, भारूड, पोवाडा अशा लोककलांवर 'इव्हेंट'चे मुखवटे चढवून वाट्टेल तसे सादरीकरण वाढले. या सर्वांचा फटका अस्सल लोककला व लोककलावंतांना बसला आहे. शहरी वळणाचे कलाकार लोककला फिल्मी ढंगाने सादर करून नवा पायंडा पाडत आहेत. या भाऊगर्दीत अस्सल लोककलेचा विसर पडला असून चित्रपट व इव्हेंटमधील लोककला प्रमाण ठरली आहे. भारतीय संस्कृतीचे अस्सल दर्शन लोककलेत घडते. प्रत्येक राज्यात त्याचा प्रत्यय येतो. महाराष्ट्राच्या विविध भागातही लोककलांचे वेगळेपण आहे. कोकण, विदर्भ, प. महाराष्ट्र, खान्देश, मराठवाडा विभागाचे स्वतंत्र वैशिष्ट्य आहे. मात्र, लोककलांना व्यासपीठ नसल्याने त्यांची जादू काहीशी कमी झाली आहे. आदिवासी बांधव सण-उत्सवात पारंपरिक नृत्य सादर करतात. या नृत्याची सर्व रसिकांना ओळख करून देण्याचा प्रयत्न सांस्कृतिक महोत्सवाचे संयोजक करीत नाहीत. इव्हेंट व नृत्य महोत्सवात केवळ ठराविक लोककला आणि शास्त्रीय नृत्याला पसंती असते. त्यामुळे मराठमोळ्या लोककलांची परवड आहे. या पार्श्वभूमीवर औरंगाबाद शहरात 'ऋतुरंग महोत्सवा'ने लोककलांना हक्काचे व्यासपीठ दिले. रोटरी क्लब औरंगाबाद आणि सांस्कृतिक कार्य संचालनालयाने हा महोत्सव भरवला. महाराष्ट्र, मध्य प्रदेश, छत्तीसगढ, कर्नाटक, आंध्र प्रदेश, राजस्थान, गुजरात या राज्यातील दर्जेदार लोककला महोत्सवात सादर झाल्या. प्रत्येक कलाकार आपल्या कलेशी प्रामाणिक असल्याने महोत्सवात अस्सल लोककलेचे दर्शन घडले. विशेषतः पारंपरिक वाद्यांचाच खुबीने वापर करीत कलाकारांनी महोत्सव रंगवला. कोकणातील 'जाखडी' नृत्य मराठवाड्यातील रसिकांनी प्रथमच अनुभवले. छत्तीसगढचे 'पंथी' नृत्य, आंध्र प्रदेशचे 'गरगलू', मध्य प्रदेशचे कर्मा, महाराष्ट्राचे दांडपट्टा, सोंगी मुखवटे अशा नृत्यांनी सर्वांना चकीत केले. मांदर, झांज, झुमका, घुंगरू या वाद्यांनी सादरीकरण सुश्राव्य केले. महोत्सवासाठी जवळपास दोनशे कलाकार शहरात आले होते. इतर राज्यातील लोककला अनुभवत प्रत्येक कलाकाराने नृत्यात जीव ओतला. शहरी रसिकांना अशी अस्सल व थरारक लोककला अनुभवण्याची दुर्मीळ संधी मिळाली. लावणी नृत्याचे अति सादरीकरणाने अतोनात नुकसान झाले. एखाद्या लोककलेचा कंटाळा येणे हा सततच्या सवंग सादरीकरणाचा परिणाम असतो. टीव्ही, चित्रपट, नाटक, लावणी शो, इव्हेंट, गॅदरींग, महोत्सव अशा प्रत्येक ठिकाणी लावणी असतेच. इतर लोककलांच्या तुलनेत लावणीला सर्वाधिक सादरीकरणाची बाधा झाली आहे. अर्थात, लावणीत अस्सलपणा किती उरला व सादरीकरण किती निखळ असते हा संशोधनाचा विषय आहे. कालौघात विस्मरणात जाणाऱ्या लोककलांना 'ऋतुरंग महोत्सवा'ने उजाळा दिला. प्रसिद्धीच्या प्रकाशझोतापासून शेकडो मैल दूर असलेल्या लोककलावंतांना सादरीकरणाची संधी दिली. महोत्सवाचे चार दिवस लोककलांमुळेच रसिकांसाठी अविस्मरणीय ठरले. या महोत्सवात मागील वर्षी उथळ लावण्या सादर झाल्या होत्या. सुदैवाने, यंदा उत्तमोत्तम लोककलांना व्यासपीठ देण्यात आले. पुढील वर्षीही संयोजकांना दुर्गम भागातील लोककलांची आठवण होईल अशी अपेक्षा आहे.
मोबाइल अॅप डाउनलोड करा आणि राहा अपडेट
