Sudhir.Bhalerao
@timesgroup.com
बाथ्री तेली समाज प्रामुख्याने बुंदेलखंडचा. राजा-महाराजांच्या सैन्यासोबत हा समाज महाराष्ट्रात आला आणि नंतर इथेच स्थायिक झाला. लढाईत तलवार चालवण्याबरोबरच काही लोक सैन्याच्या पोटपाण्याची व्यवस्था पाहात. त्यासाठी तेल-पाणी, घासलेट, मीठ-मिरची याची व्यवस्था हे लोक करत. प्राचीन व मध्ययुगात तेली लोक सैनिक व सेनापती होते. काही काळ शासक म्हणूनही त्यांनी राज्य केले. बुंदेलखंडातील उच्चहार येथील परिहार राजवंशज शासक लोक तेली समाजातील होते. मध्य प्रांतातील चेदिराजा गांगेय देव हे तेली समाजाचे होते. बुंदेलखंड, बघेलखंड आदी भागांवर शेकडो वर्षे तेली समाजाने राज्य केले होते. आजच्या समाजमनमध्ये ही वेधक वाटचाल.
राजे-महाराजांचा काळ संपला आणि बाथ्री तेली समाजाने तेलाचा व्यवसाय करण्यास सुरुवात केली. पहिल्या शतकातील शिलालेखांच्या आधारे तेली लोक हे श्रीमंत व मोठे व्यावसायिक होते असे स्पष्ट होते. महाराष्ट्रातील तेली समाजाचे आचारविचार आणि रुढी, प्रथा, परंपरा बहुजन समाजासारख्याच आहेत. राज्यात तेली समाजाच्या २८ पोटशाखा आहेत. त्यात पंचम किंवा लिंगायत, कानडे, लाड, गुजर, अयार, कडू किंवा अकरमासे, कंडी, राठोड, परदेशी, तिळवण, गंधी अशांचा समावेश आहे. तिळवण किंवा मराठे तेली या पोटजातींची संख्या महाराष्ट्रात अधिक आहे. देशात सातशेपेक्षा अधिक पोटजाती आहेत. मराठा तेली, देशकर तेली, क्षत्रिय तेली, एरंडेल तेली, बाथ्री तेली, साव तेली, सावजी तेली, छत्तीसगडी तेली, साहू तेली, हालिया तेली, साडिया तेली, चौधरी तेली आदी उपशाखा आहेत.
मराठवाड्यात औरंगाबाद, जालना, परभणी, परतूर, उंडणगाव या ठिकाणी बाथ्री तेली समाजाची मोठी संख्या आहे. हा समाज प्रामुख्याने शहरी भागात अधिक दिसून येतो. विखरुलेला समाज असल्याने एकत्रीकरण करणे हेच मोठे आव्हान या समाजासमोर आहे. बाथ्री तेली समाज संघटनेच्या माध्यमातून समाजासाठी विविध सामाजिक, सांस्कृतिक कार्यक्रम वर्षभर आयोजित करण्यात येतात, असे संघटनेचे अध्यक्ष अनिल मकरिये यांनी सांगितले.
पारंपरिक तेलाच्या व्यवसायाची घसरण सुरू झाली. तसेच अन्य समाजातील मंडळी या व्यवसायात उतरली. त्यांनी यात आधुनिकता आणली. ऑइल मिल सुरू केल्या. त्याचा मोठा फटका बाथ्री तेली समाजाला बसला. तेलाचा व्यवसाय बंद करण्याशिवाय त्यांच्यासमोर पर्यायच राहिला नाही. तेलाच्या व्यवसायात फायदा होत नसल्याने या समाजातील मंडळींनी क्षमतेप्रमाणे अन्य व्यवसाय सुरू केले. सोने-चांदी, बांधकाम क्षेत्र, प्लॉटिंग, हॉटेल्स, किराणा दुकान अशा व्यवसायाकडे बाथ्री तेली समाजातील मंडळींचा कल वाढला, असे मकरिये यांनी सांगितले.
बाथ्री तेली समाजात पूर्वी शिक्षणाचे प्रमाण खूप कमी होते. दहावीपर्यंत शिक्षण होत होते. तेलाचा व्यवसाय घरोघरी असल्याने पारंपरिक व्यवसायच मुलांनी करावा असा पालकांचा आग्रह असे. त्यामुळे शिक्षणापेक्षा घरचाच व्यवसाय करण्याकडे त्यांचा कल असायचा, पण तेलाचा व्यवसाय बंद झाल्यानंतर बाथ्री तेली समाजातील युवा पिढीचा शिक्षणाकडे कल वाढला. वैद्यकीय, इंजिनीअरिंग, आयटी अशा विविध क्षेत्रात बाथ्री तेली समाजातील युवा पिढी हिरारीने पुढे आहे. मुलांबरोबरच मुलीही शिक्षणात आघाडीवर आहेत. उच्च शिक्षणाचे प्रमाण वाढल्याने त्यांच्या अपेक्षाही उंचावल्या आहेत. उच्चशिक्षितबरोबरच चांगला पगार, नोकरी याला प्राधान्य दिले जात आहे. विदेशातही या समाजातील युवा पिढी करिअर घडवताना दिसत आहे.
बाथ्री तेली समाज भवन
बाथ्री तेली समाज संघटनेतर्फे दरवर्षी वधू-वर परिचय मेळावा तसेच सामूहिक विवाह सोहळा आयोजित करण्यात येत आहे. जुना मोंढा भागात बाथ्री तेली समाज भवन उभारण्यात आले आहे. वीस हजार स्वेअर फूट आकाराच्या या भवनात समाजाचे विविध कार्यक्रम नियमित होत असतात. समाजातील लग्न समारंभ व अन्य कार्यक्रमांना अत्यंत माफक दरात हे उपलब्ध करून दिले जाते, असे संघटनेचे अध्यक्ष अनिल मकरिये यांनी सांगितले.
रक्षाबंधन सणाला अधिक महत्त्व
बाथ्री तेली समाजात सर्व सण उत्साहाने साजरे केले जातात. मात्र, राखी पौर्णिमा सण हा दिवाळीपेक्षाही अधिक उत्साहाने साजरा केला जातो. पूर्वी लग्न समारंभ सात-आठ दिवस चालायचे. आता ही प्रथा एक दिवसावर आणण्यात आली आहे, असे त्यांनी सांगितले. औरंगाबाद बाथ्री तेली समाज संघटनेची कार्यकारिणीः अध्यक्ष अनिल मकरिये, उपाध्यक्ष सुरेश बसैय्ये, सहउपाध्यक्ष संजय बसैय्ये, सरचिटणीस नीलेश पुरे, सहसचिव जयकुमार महतोले, सदस्य रामदास मकरिये, राजकुमार सरवय्ये, सतीश मकरिये, अशोक बसैय्ये, जितेंद्र बसैय्ये, सुरेश गुरुभय्ये.
मोबाइल अॅप डाउनलोड करा आणि राहा अपडेट
