Nikhil.Nirkhee@timesgroup.com
आज वडापाववर दिवस काढणारे आणि दिवसातून १८-२० कप चहा पिणारे कमी नाहीत. सत्तरच्या दशकापर्यंत कधीतरी होणारी गव्हाची पोळी दररोज होत असून, आज ग्रामीण भागातही चुकून भाकरी केली जात आहे. आहार कोणता-किती-केव्हा घ्यावा, याचेही फार कमी तारतम्य पाळले जाते आणि वरतून आरामदायी जीवनशैलीची ‘फोडणी’, यामुळे मधुमेहापासून कर्करोगापर्यंत अनेक व्याधींची ‘निःशुल्क’ भेट मिळत आहे. या पार्श्वभूमीवर ‘थिंक ग्लोबली, इट लोकली’ हा विचार आचरणात आणण्याची नितांत गरज असून, आहार जागरणासाठीच आज राज्यभर व्याख्याने होत असल्याचे ‘आयुर्वेद व्यासपीठ’चे राज्याध्यक्ष व प्रसिद्ध वैद्य डॉ. संतोष नेवपूरकर यांनी ‘मटा’ला सांगितले.
- प्रश्नः आयुर्वेदानुसार आहाराचे महत्त्व नेमके किती?
- उत्तरः शरीराच्या झिजण्याची क्रिया-प्रक्रिया सतत सुरू असते आणि ही झीज भरून काढण्याचे काम आहाराच्या पोषणातून होत असते. अर्थात, शरीराचे तसेच मनाचे पोषणही आहारातूनच होत असते. आयुर्वेदानुसार कोणत्याही व्यक्तीचे आरोग्य हे आहार, विश्रांती व व्यायाम या तीन घटकांवरच अवलंबून असते. त्यातही आहार हा सर्वोच्चस्थानी आहे, हे लक्षात घेतले पाहिजे. सहा ते आठ तासांची रात्रीची विश्रांतीही तितकीच आवश्यक आहे. याच विश्रांतीच्या काळात ‘टिश्यू बिल्डिंग’चे महत्त्वाचे काम होत असते. दुपारी जेवणानंतर अर्धा-पाऊण तासाने १०-१५ मिनिटांची वामकुक्षीही उपयुक्त ठरते. त्यानंतर व्यायामाचे महत्त्व आहे. दुर्दैवाने आमच्याकडे येणाऱ्या रुग्णांच्या आकडेवारीनुसार तब्बल ७९ टक्के व्यक्ती व्यायाम करीत नाही, हेही सांगितले पाहिजे.
- प्रश्नः प्रादेशिक आहाराचे महत्त्व किती?
- उत्तरः आरोग्याच्या दृष्टीने आहार हा सर्वोच्चस्थानी आहे आणि आहार कोणता-कधी-किती घ्यावा, हेदेखील तितकेच महत्त्वाचे आहे. मात्र, अलीकडे आहाराच्या सवयी कमालीच्या बदलल्या आहेत. सत्तरच्या दशकापर्यंत केवळ सणासुदीला गव्हाची पोळी होत होती, तर इतर वेळी भाकरीच खाल्ली जात होती. आज चक्क ग्रामीण भागामध्येही चुकून भाकरी केली जाते, हा फार मोठा बदल झाला आहे. सर्वाधिक प्रमाणात गहू होणाऱ्या पंजाबमध्ये आज सर्वाधिक प्रमाणात कर्करोगी आहेत आणि कर्करोग्यांसाठी थेट पंजाबमधून रोज दिल्लीला ‘स्पेशल ट्रेन’ येते. त्यामुळे गहू हे कर्करोगामागचे कारण आहे का, का गव्हासाठी वापरली जाणारी किटकनाशके जबाबदार आहेत, हे प्रश्न उपस्थित झाले आहेत. अर्थातच, यावर सखोल अभ्यास होणे गरजेचे आहे. त्यामुळे आपला देश-प्रदेश, प्रकृती, ऋतूमानानुसार आहार घेणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. ज्या प्रदेशात खूप पाऊस पडतो तो ‘अनुप’ प्रदेश, साधारण पाऊस पडतो तो ‘साधारण’, तर ज्या भागात पाऊस कमी, झाडे कमी, ऊन भरपूर, वारा जास्त तो ‘जांगल’ प्रदेश अशी विभागणी आयुर्वेदानेच केली असून, त्यानुसारच आहार घेण्याचे सुचविले आहे. कोकणात तांदळाची भाकरी खाल्ली जाते, उर्वरित महाराष्ट्रात ज्वारी-बाजरीची खाल्ली जाते, तर पंजाबमध्ये तंदूर रोटी खाल्ली जाते. मात्र, आहारात बदल म्हणून कधीतरी रोटी चालू शकते; परंतु नेहमीसाठी तांदळाची भाकरी, तंदूर रोटी मराठवाड्यात राहणाऱ्यांसाठी त्रासदायकच ठरते. धान्य-तृणधान्याचे आणि फळांचेही तसेच आहे आणि त्या-त्या भागात येणारे धान्य-तृणधान्य-फळे-भाज्या खाण्यावरच भर असला पाहिजे.
- प्रश्नः विरुद्ध आहाराचे काय परिणाम होऊ शकतात?
- उत्तरः ज्या अन्न घटकांचा एकमेकांशी संयोग होत नाही, असा आहार म्हणजे ‘विरुद्ध आहार’. त्याचे सोपे उदाहरण म्हणजे दूध-फळांचे मिश्रण, जे आयुर्वेदाने निषिद्ध मानले आहे. केळीचे शिकरण आवडीने खाल्ले जाते; परंतु फळांमध्ये दूध मिसळणे आयुर्वेदानुसार सर्वथा चुकीचे आहे. त्याऐवजी केळीत तूप टाकून खाणे योग्य. त्याचवेळी आज हॉटेल-रेस्टॉरंटमध्ये वापरली जाणारी बहुतांश भाज्यांची ग्रेव्ही ही दुधाच्या सायीपासून तयार केली जाते, जे विरुद्ध अन्न आहे. ‘काजुकरी’सारखी डिश आवडीने खाल्ली जाते; परंतु हा विरुद्ध आहार असल्याचे भान फार कमी जणांना असते. विरुद्ध अन्नामुळेच त्वचाविकार, वंध्यत्व व वजन वाढण्याची समस्या फार मोठ्या प्रमाणावर सहज दिसून येत आहे. हेच आहाराचे तंत्र-मंत्र आणि आहाराचे खरे महत्त्व समजून सांगण्यासाठीच ‘आयुर्वेद व्यासपीठा’मार्फत रविवारी राज्यभर ‘आहारातून आरोग्याकडे’ या विषयान्वये जनजागरण केले जाणार आहे.
- प्रश्नः चुकीच्या आहाराचे कसे परिणाम दिसत आहेत?
- उत्तरः हल्ली वडापाव खाऊन दिवस काढला जातो, तर दिवसातून १८-२० वेळा चहा-कॉफी प्याली जाते. मुळात एक कप चहा पचवायला सरासरी दोन तास लागतात, तर एक कप दूध पचवायला दीड तास व एक कप गरम पाणी पचवायला अर्धा तास लागतो. त्यामुळे वारंवार चहा-कॉफीसारखी उत्तेजक पेय शरीरात ढकलून भूक गंभीररित्या मंदावते व त्याचे दीर्घकालीन दुष्परिणाम झाल्यावाचून राहात नाही. त्यामुळे चहा मर्यादित प्रमाणातच हवा. अर्थात, चहा घेताना चहाची पत्ती कमी प्रमाणात टाकून, कमी प्रमाणात उकळून व कमी साखर टाकूनच घेतला पाहिजे. तसेच रात्रीच्या जेवणानंतर दोन ते अडीच तास झोपू नये. मात्र, ६५ टक्के व्यक्ती उशिरा जेवतात व दोन-अडीच तासाच्या आतच झोपतात. वेळी-अवेळी खाण्याचे प्रमाणही खूप जास्त आहे. त्यामुळे अन्नाचे व्यवस्थित पचन होत नाही व त्यामुळे शरीराचे पोषणही व्यवस्थित न होता पुरेशी ऊर्जा न मिळता दिवसभर आळसावलेपणा जाणवणे आणि पुन्हा-पुन्हा उत्तेजक पेय घेण्याच्या दुष्टचक्रात व्यक्ती अडकत जातात. फास्टफूड, कोल्डड्रिंक्स यासारख्या सवयींमुळेही ‘एम्टी कॅलरीज’ वाढून बालकांपासून प्रौढांपर्यंत स्थूलतेचे प्रश्न गंभीर बनले आहेत आणि त्यातूनच निरनिराळे आजार वाढले आहेत. अगदी १४ व्या वर्षापासून केस गळण्याचे प्रकार दिसून येत आहेत. उपास ही कल्पना अत्यंत चांगली; परंतु मूळ संकल्पना समजून न घेता साबुदाणा-चिप्स-भगरीच्या माऱ्याने शरीराचे मोठे नुकसान होत आहे.
मोबाइल अॅप डाउनलोड करा आणि राहा अपडेट
